|
|
Naar hoofdpagina:  .
Avot de-Rabbi Nathan ([29b] 30a-30b)
(Spreuken
der) Vaderen van Rabbi Nathan
(Midrasj, tekst en
commentaar; driewekelijkse aanvulling)
Dr.
Marcus van Loopik
Medewerker Stichting Pardes te Amsterdam, © 2012
Niets van deze website mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd of
openbaar worden gemaakt zonder de uitdrukkelijke toestemming van
bovengenoemde auteur
Midrasj en uitleg
|
|
|
|
|
Ferdinand
Hodler
Teleurgestelde zielen
1891-1892
olie op doek
|
|
|
WOORDEN VAN TROOST
|
|
|
[1] Rabban Jochanan beëindigde zijn periode van rouw (zoals David in II Sam.
12:20) door zich te baden en schone kleren aan te trekken, nog voordat hij
wist wat Rabbi El'azar zou gaan zeggen. Zo zeker was Rabban Jochanan dat deze
leerling hem zou kunnen troosten.
|
Vervolg tekst Avot de-Rabbi Nathan 29b-30a
Toen de zoon van Rabban Jochanan ben
Zakkai stierf, kwamen zijn leerlingen hem bezoeken om hem te troosten. Rabbi
Eli'èzèr trad binnen en ging tegenover hem zitten. Hij sprak tot hem:
'Meester, kunt u ermee instemmen dat ik enige woorden tot u spreek? Hij
antwoordde hem: 'spreek!' Hij zei tot hem: '(Ook) de eerste mens had een zoon
die stierf en hij liet zich troosten. Hoe weten we dat hij zich liet
troosten? Omdat er geschreven staat: "En Adam had nogmaals gemeenschap met zijn
vrouw" (Gen.
4:25). Laat u zich dan ook troosten.' Hij antwoordde hem: 'Is het niet genoeg
dat ik verdriet heb om wat mijzelf is overkomen, dat je mij ook nog herinnert
aan het verdriet van de eerste mens!'
Rabbi Jehosjoea trad binnen en sprak tot hem: 'Kunt
u ermee instemmen dat ik enkele woorden tot u spreek?' Hij antwoordde hem:
'Spreek'. Hij zei tot hem: 'Job bezat zonen en dochters en zij stierven alle
op één dag, maar hij liet zich over hen troosten. Laat u zich dan ook
troosten. En hoe weten we dat Job zich liet troosten? Omdat er geschreven staat:
"De Eeuwige heeft
gegeven, de Eeuwige heeft genomen, moge de naam van de Eeuwige gezegend zijn" (Job 1:21).' Hij antwoordde hem: 'Is het niet
genoeg dat ik verdriet heb om wat mijzelf is overkomen, dat je me ook nog
herinnert aan het verdriet van Job!'
Rabbi José trad binnen, zat tegenover hem en sprak:
'Meester, kunt u ermee instemmen dat ik enige woorden tot u spreek?' Hij
antwoordde hem: 'spreek.' Hij zei tot hem: 'Aharon bezat twee grote zonen en
zij stierven beiden op één dag, maar hij liet zich over hen troosten. Er is
immers gezegd: "En
Aharon verstomde"
(Lev. 10:3). "Zwijgen" (verstommen) wil niet anders zeggen dan zich
laten troosten. Laat ook u zich dan troosten.' Hij antwoordde hem: 'Is het
niet genoeg dat ik verdriet heb om wat mijzelf is overkomen, dat je mij ook
nog herinnert aan het verdriet van Aharon!'
Rabbi Sjim'on trad binnen en sprak tot hem:
'Meester, kunt u ermee instemmen dat ik enkele woorden tot u spreek?' Hij
antwoordde: 'Spreek.' Hij zei: 'David bezat een zoon die stierf, en hij liet
zich troosten. Laat u zich dan ook troosten. En hoe weten we dat David zich
liet troosten. Er is immers gezegd: "En David troostte zijn vrouw Batsjeva, ging tot haar
in en sliep met haar; zij baarde een zoon en noemde hem Sjlomo" (II Sam. 12:24). Meester, laat u zich dan ook
troosten.' Hij antwoordde hem: 'Is het niet genoeg dat ik verdriet heb om wat
mijzelf is overkomen, dat je mij ook nog herinnert aan het verdriet van
koning David!'
Rabbi El'azar ben Arach trad
binnen. Zodra hij (d.w.z. Rabbi Jochanan ben Zakkai) hem zag, sprak hij tot
zijn dienaar: 'Neem mijn spullen (kleren) en volg me naar het badhuis, want
hij is een groot mens en ik zal hem niet kunnen weerstaan.'[1] Hij trad binnen en ging tegenover hem zitten.
En hij sprak: 'Ik zal je een gelijkenis vertellen. Waarmee kan men dit
vergelijken? Met iemand bij wie de koning een depositum in bewaring gaf. Dag
in dag uit huilde hij en riep uit: "Wee mij, wanneer zal ik (eindelijk)
in vrede van dit depositum verlost zijn?!" Ook u, meester, bezat een
zoon, hij studeerde Tora, de Schrift, de profeten en de geschriften, misjna,
halachische en aggadische overleveringen en hij is uit de wereld verscheiden
zonder overtreding. U kunt zich getroost weten, nu u het depositum in
perfecte staat hebt teruggegeven.' Hij prak tot hem: 'Rabbi* El'azar, mijn
zoon, je hebt mij getroost zoals het gepast is dat mensen troosten.'
|
* Waarschijnlijk heeft Rabban Jochanan ben Zakkai zijn leerling zonder deze
titel 'Rabbi' aangesproken, zoals ook in Misjna Avot a.l..
|
|
[2a] Zie in dit verband Babylonische Talmoed, Mo'ed Katan 28b.
[2b] Zie ibid.; toen de zonen van Rabbi Jisma'el stierven, bezochten vier ouderen
(oudere collega's) hem op. Zij spraken één voor één tot hem, uit respect en
met eerbied voor de ernst van zijn situatie; opvallend is dat deze ouderen
het recht op verdriet van Rabbi Jisma'el juist onderstreepten, in plaats dat
zij dit trachtten te relativeren zoals vier van de leerlingen van Rabban
Jochanan ben Zakkai deden!
[5] Zie commentaar van Rabbi Eliahoe ben Avraham van Delyatin (Ben Avraham).
Vgl. Babylonische Talmoed, Berachot 16b; Rabban Gamli'el baadde zich, hoewel
zijn vrouw pas gestorven was. Hij verdedigde zich met het argument dat hij
niet was als de andere mensen, maar 'astenies' - d.w.z. zwak, bijzondere
gevoelig; hij zou echt ziek worden wanneer hij zich niet waste of daar in
ieder geval heus onder lijden.
|
Uitleg:
Het zoeken naar de juiste woorden
Toen de zoon van Rabban Jochanan ben Zakkai
stierf, kwamen zijn leerlingen hem opzoeken om hem te troosten. Het jodendom
kent functionele rouwgebruiken. Een daarvan is dat wie een rouwende persoon
bezoekt (gedurende de eerste zeven dagen van rouw) pas woorden (van troost)
mag spreken nadat de rouwende hem daartoe heeft genodigd en heeft aangegeven
daarvoor open te staan:
»Rabbi Jochanan sprak: 'Troosters mogen geen woord zeggen voordat de
rouwende (het gesprek) opent, zoals er gezegd is: "Zo zaten zij met
hem neer op de grond, zeven dagen en zeven nachten, en zij spraken niet tot
hem; want zij hadden gezien dat zijn verdriet erg groot was. Daarna opende
Job zijn mond" (Job:13-3:1).'« [2a]
Zodoende vroeg elke leerling apart[2b] aan Rabban Jochanan ben Zakkai om enige woorden tot hem te mogen
spreken. Want ongevraagd troosten is - als gezegd - tijdens de eerste zeven
dagen van rouw niet toegestaan.
Ook als trooster toonde Rabbi El'azar ben Arach zich de meerdere van
de andere leerlingen van Rabban Jochanan ben Zakkai. Het is verkeerde vorm
van troost wanneer men de rouwende het leed van anderen voor ogen schildert,
ondanks de oprechte bedoeling het verlies daarmee te relativeren. Zo'n manier
van troosten kan een in rouw en verdriet gedompeld mens niet anders ervaren
dan als gebrek aan oprechte empathie. Het leed van de een is bovendien niet
zomaar te vergelijken met dat van de ander. De eerste vier leerlingen boden
hun leermeester daarom een valse vorm van troost aan!
De woorden van Rabbi Eli'èzèr klonken weinig
overtuigend. Zou Rabban Jochanan ben Zakkai dan zoals Adam - vrolijk verder
moeten leven en genieten, alsof er nooit iets gebeurd was? Ging Rabbi
Eli'èzèr niet voorbij aan de unieke waarde van een leven, toen hij
suggereerde dat Adam het verlies van Abel kon compenseren door de verwekking
van Set? Hoe kon Rabbi Eli'èzèr zo ondoordacht en gevoelloos voorbijgaan aan
de emoties van zijn leermeester en de bijzondere verdiensten van diens
gestorven zoon?
De woorden die Rabbi Jehosjoea tot zijn leermeester sprak, waren
ietsje gunstiger, omdat Job - aan wiens lot hij ter vergelijking refereerde -
niet zomaar vrolijk verder ging met leven na het verlies van zijn kinderen.
In de reactie van Job klonk een zekere berusting door, maar zeker geen
onbekommerde aanvaarding! Job hield ruimte open voor zijn verdriet en voor
zijn 'recht van onbegrip'. Maar ook Rabbi Jehosjoea maakte niettemin de
kardinale fout dat hij het leed van zijn meester aan dat van anderen wilde
toetsen en het daarmee wilde temperen. Ook al had Job meer kinderen verloren,
dat maakte het verdriet van Rabban Jochanan er niet minder om. De poging van
Rabbi Jehosjoea maakte op Rabban Jochanan ben Zakkai op dat moment terecht
niet de indruk van diepgaand medeleven!
De troost van Rabbi Sjim'on miste eveneens doel. Aharon verloor twee
zonen, Nadav en Avihoe. Deze rampspoed was het gevolg van een Godsgericht,
omdat beide zonen ongenood tot aan het altaar waren genaderd en
wederrechtelijk hadden geofferd. Mosjè legde aan Aharon uit, dat zij terecht
door Gods hand waren omgekomen. Aharon reageerde op woorden van
Mosjè met stilzwijgen (Lev. 10:1-3) Was Aharon werkelijk getroost? De vergelijking
met het leed van Aharon veronderstelt in ieder geval niet dat een rouwende
vader onaangedaan verder gaat met leven. De fout die ook Rabbi Sjim'on
maakte, hangt vooral samen met het gegeven dat geen enkele situatie exact
dezelfde is. De zonen van Aharon waren onmiskenbaar schuldig. De midrasj
scherpt hun schuld aan en veronderstelt dat zij het gezag van Mosjè tartten
en wetsuitspraken deden in zijn bijzijn. Volgens een andere uitleg waren zij
beschonken op het moment dat ze de ongevraagde offers brachten. Vandaar de
woorden van God tot Aharon in vs 9: 'Wijn of een bedwelmende
drank zul je niet drinken, jij en je zonen, wanneer je de tent van samenkomst
binnengaat ....' ) De dood van Nadav en Avihoe was een straf waar Aharon
zich in stilzwijgen bij neerlegde. Na het gericht van vuur uit de hemel en de
dood van Nadav en Avihoe, gaf Mosjè deze duiding bij hun gruwelijke vuurdood:
'En Mosjè sprak tot Aharon: Dit is wat de Eeuwige heeft gesproken: Ik wil
geheiligd worden door wie Mij naderen en ten overstaan van het gehele volk
zal Ik verheerlijkt worden' (Lev.10:3). Die boodschap heeft Aharon niet
misverstaan: wanneer God geheiligd wordt door hen die op legale wijze het
altaar naderen, dan wordt Hij ook geheiligd door de executie van personen die
ongevraagd en tegen Gods wil het altaar naderen en daarvoor bestraft worden.[3] Na deze uitleg van Mosjè deed Aharon er - als
gezegd - het zwijgen toe (vs. 3). Wat Aharon precies voelde, zegt de
Tora niet. Hij aanvaardde echter stilzwijgend de straf en protesteerde niet.
De zoon van Rabban Jochanan was onschuldig en had niet als Nadav en Avihoe
een wandaad begaan. De reactie van Aharon was daarom bepaald geen geschikt
voorbeeld om Rabban Jochanan de dood van zijn zoon makkelijker te doen
accepteren. Bovendien maakte ook Rabbi Sjim'on de fout, dat hij het ene
verdriet wilde relativeren door te herinneren aan het leed van anderen. Dat
is altijd een misplaatste manier van troosten.
Rabbi Tarfon voerde in zijn reactie op de dood van de zonen van Rabbi
Jisma'él dezelfde gebeurtenis rond de dood van Nadav en Avihoe juist aan om
het intense verdriet om de gestorven zonen tegenover Rabbi Jisma'él te
legitimeren. Hij wilde dat verdriet beslist niet temperen!
»Rabbi Tarfon sprak: 'Maar je broeders van heel het huis Israël
zullen de brand bewenen waarin de Eeuwige is ontbrand' (Lev. 10:6). Is
algehele rouw nu niet des meer gepast? Waarom (is dat zo)? Indien Nadav en
Avihoe die slechts een enkele maal dienst gedaan hadden (vgl. Lev, 9:9) al
door allen beweend werden, hoe veel te meer is dat dan gepast tegenover de
zonen van Rabbi Jisma'él!«'[4]
Ook de woorden van Rabbi José schoten
tekort. David liet zich troosten en hij
verwekte daarna een andere zoon die koning werd over Israël, de wijste man
aller tijden. Hoe zou dit gebeuren een troost kunnen betekenen voor Rabban
Jochanan ben Zakkai, die terecht spreekt over zijn verdriet als 'wat mijzelf
overkomen is'. Rabbi Jochanan ging gebukt onder zijn eigen unieke verdriet,
dat met de situatie en het verdriet van geen enkele Bijbelse persoon
samenviel! Buitendien kan men een het leven van een kind dat niet eens ten
volle geleefd is eenvoudigweg wegvlakken tegenover
het succes van een nieuwe zoon die na hem leeft. Het ene leven is nu eenmaal
niet meer waard dan het andere, zelfs al is dit het leven van een wijze en
wereldberoemde koning!
De woorden van Rabbi El'azar ben Arach gaven
echter een verrassende wending aan de reeks ontmoetingen tussen leerlingen en
leraar. Rabban Jochanan vermoedde al voordat deze pientere en invoelende leerling
ging spreken, dat het hem zou lukken om zijn meester te troosten. Daarom
gebood hij zijn dienaar (schone) kleren te pakken en hem naar het badhuis te
volgen. Waarschijnlijk gaf hij daarmee aan, dat hij erop vertrouwde dat de
woorden van Rabbi El'azar verdere actieve rouw overbodig zouden maken.
Sommige commentatoren hebben moeite met deze voorstelling van zaken,
aangezien Rabban Jochanan ben Zakkai zich volgens hen gehouden zal hebben aan
het verbod zich gedurende de eerste periode van rouw (eerste zeven dagen) te
wassen. Was die tijd misschien al voorbij? Of was hij ontheven van dit verbod
op grond van fysieke zwakte of een sensibel gemoed? [5]
El'azar ben Arach verwees als enige niet naar
het leed van andere rouwende ouders uit Bijbelse tijden. Niet het
negatieve stelde hij centraal, maar het positieve. Hij belichte de grote
waarde van het leven dat de zoon van Rabban Jochanan tot aan zijn dood geleid
had. De woorden van Rabbi El'azar maken duidelijk dat niet alleen een lang
leven telt, maar een zinvol leven in dienst van God. Een dergelijk leven had
de zoon van Rabban Jochanan ben Zakkai genoten. Het voortbrengen en
grootbrengen van kinderen is een bijna ondraaglijke verantwoordelijkheid,
maar Rabban Jochanan had zich goed van zijn taak gekweten. Rabbi El'azar ben
Arach ontkende het recht op verdriet van zijn leermeester niet en hij
bagatelliseerde zijn pijn in feite ook niet. Hij plaatste het verlies alleen
in het perspectief van al het goede dat er ook geweest was en waarop Rabban
Jochanan nu kon terugblikken. El'azar ben Arach accentueerde wat Rabban
Jochanan ben Zakkai als vader goed gedaan had en wees op de onuitwisbare
kwaliteiten van diens zoon. Het leven is een geschenk, nooit een recht,
het is een gelegenheid om de Eeuwige te dienen en ervan te genieten zolang
het kan. Het verlies blijft intreurig, maar het moet een mens niet zozeer
verlammen dat het hem de ogen doet sluiten voor de zegeningen van het
verleden. Dat is volgens mij de bemoedigende les van Rabbi El'azar ben Arach.
Overigens een les die tijd vergt om zich deze eigen te maken en een les die
beslist niet voor iedereen makkelijk te accepteren is. Rabbi El'azar ben
Arach wist echter tegen welke grote persoonlijkheid hij deze woorden sprak!
|
[3] Zie commentaar Rasji op Lev. 10:1-4, in verwijzing naar Midrasj
Wajjikra Rabba, § 12 en Babylonische Talmoed Zevachiem 115.
[4] Zie Babylonische Talmoed, Mo'ed Katan 28b.
|
|
[6] De ceremonie ven zegenspreuk (bij een beker wijn) bij het afscheid'
waarmee het einde van de Sjabbat en de overgang naar de werkweek gemarkeerd
wordt.
[7] Dat wil zeggen: zijn lijflijke kinderen die hij, zoals het toegaat in
de wereld, als man verwekt had.
[8] Zie Midrasj Misjlé, par 31, ed. S. Buber p. 108.
|
Het depositum
De troostende woorden van El'azar ben Arach, lijken op die van Beroerja, de
terecht geprezen echtgenote van Rabbi Meïr:
»Men vertelt, dat het Rabbi Me'ir gebeurde dat hij zat te studeren in het
leerhuis, gedurende de tijd van het middaggebed op de Sjabbat, en dat zijn
twee zonen stierven. Wat deed hun moeder toen? Zij legde hen beiden op bed en
spreidde een laken over hen uit. Bij het uitgaan van de Sjabbat kwam Rabbi
Me'ir van het leerhuis naar huis toe. Hij vroeg haar: 'Waar zijn mijn twee
zonen? Zij antwoordde: 'Zijn zijn naar het leerhuis gegaan. 'Hij sprak: 'Ik
heb naar hen uitgekeken in het leerhuis maar ik heb hen niet gezien.' Men gaf
hem een beker voor de havdala-ceremonie[6] en hij voltrok havdala. Opnieuw vroeg hij:
'Waar zijn (toch) mijn twee zonen?' Zij antwoordde: 'Zij zijn naar een andere
plek gegaan en zijn nu aangekomen.' Zij zette de maaltijd voor hem neer,
waarna hij at en de zegen uitsprak.' Nadat hij de zegen had gesproken, sprak
zij tot hem: 'Mijn heer, een enkele vraag wil ik je stellen.' Hij antwoordde:
'Stel je vraag!' Zij sprak tot hem: 'Mijn heer, eerder deze dag kwam iemand
die mij iets in bewaring gaf, en nu is hij gekomen om het weer mee te nemen.
Zullen wij het hem teruggeven of niet?' Rabbi Me'ir antwoordde haar: 'Mijn
dochter, wie een depositum in bewaring houdt, die moet dat weer aan de
eigenaar teruggeven.' Wat deed zij toen? Ze nam hem bij de hand en leidde hem
naar die kamer (waar de twee jongens lagen). Zij bracht hem tot vlakbij het
bed en nam het laken van hen weg. Toen zag hij beiden dood op het bed liggen.
Rabbi Me'ir begon te huilen en sprak: 'Mijn zonen, mijn zonen, mijn meesters,
mijn meesters.' 'Mijn zonen' overeenkomstig de weg van de aarde.[7]
'Mijn meesters'- omdat zij zijn gelaat hadden verlicht met hun Tora(kennis).
Op dat moment sprak zij tot hem, tot Rabbi Me'ir: 'Mijn heer, heb je niet
zelf tegen mij gezegd dat ik het depositum (de bij ons gedeponeerde
kostbaarheden) aan de eigenaar moest teruggeven?' Daarop sprak Rabbi Me'ir: 'De
Eeuwige heeft gegeven en de Eeuwige heeft genomen, de naam van de Eeuwige zij
gezegend' (Job. 1:21).«[8]
Het leven is een godsgeschenk. Geen mens kan hier bepaalde rechten doen
gelden. Verdriet mag er zijn, maar ten lange leste moet een mens leren de
eindigheid van het menselijk bestaan te aanvaarden, zonder God als schenker
van het leven van onrecht te beschuldigen.
|
|
|
|
Midrasj en uitleg
Het verschil tussen 'lernen' en studeren
Hoe El'azar ben Arach zijn kennis
verloor
|
|
|
[1] In de versie van dit
verhaal in de Babylonische Talmoed, Sjabbat 147b, is sprake van de
Diomsith; door M. Jastrow geïdentificeerd met Emmaus, een 'luxe en mondaine
badplaats' met aangename warmwaterbronnen (vgl. Soncino ed., A. Cohen, The
Minor Tractates of the Talmud I, p. 88. Dimsiet is waarschijnlijk
afgeleid van het Grieks klinkende dèmosiet, hangt samen met dèmosia
- publieke plekken, publieke baden.
|
Vervolg tekst Avot de-Rabbi Nathan 30a:
Toen zij van hem weggingen,* sprak hij (Rabbi El'azar tot de anderen): 'Ik
wil naar Dimsiet[1] gaan, een
mooie plek met uitstekend en heerlijk water.' En zij zeiden: 'Wij
willen naar Javne gaan, naar een plek waar vele Wijzen en liefhebbers van
Tora zich ophouden.' Van hem die naar Dimsiet ging, naar die mooie plek met
uitstekend en heerlijk water, verminderde de faam als Tora-kenner. Terwijl de
faam van hen die naar Javne trokken, naar de plek met vele Wijzen en
liefhebbers van Tora, (juist) groter werd.
|
* Dat wil zeggen: toen
zij ieder huns weegs gingen om elders verder te studeren en eventueel zelf
een leerschool te stichten. ARN nosach 'b' leest: 'Toen zij uit
Jeruzalem wegtrokken.'
|
|
ARN
noesach 'b' (ed. S.
Schechter p. 59) leest: le-ma'oem = le-emma'oem =
le-Emma'oes = naar Emmaus.
[2] Zie in dit verband Babylonische Talmoed, Sjabbat 147b; en vgl.
Midrasj Kohèlèt Rabba 7,7; zie ook M. van Loopik, 'Lernen und Studieren', in:
Lehren und Lernen in jüdisch-christlicher Tradition, ed. U.F.W. Bauer en H. Wöhle, Knesebeck 1995
p. 173 v.
|
Uitleg:
Het verschil tussen studeren
en 'lernen'
Rabbi El'azar ben Arach was een van de meest belovende leerlingen van Raban
Jochanan ben Zakkai. Hij werd zelfs ook wel 'Rabbi Nehorai' genoemd, omdat
hij in staat was de ogen van de Wijzen te verlichten (le-hanhier).
Maar hoe onthutsend is het om uit overlevering te vernemen, dat diezelfde
Rabbi El'azar ben Arach zijn leermeester en studievrienden in de steek liet,
naar een luxe plaats met warmwaterbaden trok en daar verstoken van de omgang
met zijn kameraden bijna alle kennis verloor. De vrouw van Rabbi El'azar
verleidde haar geleerde echtgenoot ertoe om naar Diomsiet (bij Emmaus of
Tiberias?) te gaan, een plek met aangename warmwaterbronnen. Het ontbrak daar
evenwel aan een veel belangrijker bron, waaraan Rabbi E'azar zijn scherpe geest
had kunnen laven: het leerhuis. Rabbi El'azar ben Arach kon in Dimsiet
weliswaar studeren, maar niet meer samen met zijn vrienden in een omgeving
van Tora-wijzen 'lernen'. Een wereld van verschil. Van de kennis van de eens
zo pientere en creatieve leerling van Rabban Jochanan bleef daarom niet veel
over. Toen hij een keer werd genodigd om uit de Tora voor te lezen, las hij
in plaats van de woorden 'Deze maand is voor jullie' [ha-chodèsj
ha-zè la-chèm; Ex. 12:2] 'hun hart zweeg' [hacharesj
haja libbam]. In zijn onwetendheid herkende Rabbi El'azar weliswaar
slechts enkele letters niet goed, maar daardoor kreeg de tekst een totaal
andere en verkeerde betekenis! Geschokt hieven zijn inmiddels geleerde
studievrienden een gebed voor hem aan, opdat zijn oude kennis zou mogen
terugkeren.[2] Toch heeft Rabbi El'azar
de hoge verwachtingen van zijn leermeester nooit meer waargemaakt. Hij had
weliswaar in zijn eentje verder gestudeerd, maar was opgehouden samen met
anderen te 'lernen'. De schade voor zijn fatale beslissing het interactieve
'lernen' voor een tijd op te geven, heeft hij kennelijk nooit meer kunnen
inhalen. Zijn naam en faam werden klein. In tegenstelling tot zijn beroemd
geworden medeleerlingen is El'azar ben Arach maar zelden in de Misjna en
elders genoemd.[3]
Zoals gezegd raakte Rabban Jochanan ben Zakkai mogelijk zo
teleurgesteld door de opportunistische levenskeuze van El'azar ben Arach, dat
hij hem zijn positie als meest belovende en geprezen leerling ontnam.[4]
|
[3] Zie het commentaar op ARN van Bené Avraham a.l.
[4] Zie boven begin van sjioer 77 n.a.v.
twee tegenstrijdige overleveringen - ARN 29b.
|
|
|
Hoofdstuk 15
[De hoofdstukken 15-17 van Avot
de-Rabbi Nathan (nosach ‘a’] geven eerst telkens een drieledige uitspraken
van deze vijf (al genoemde leerlingen) van Rabbi Jochanan ben Zakkai: Rabbi
Eli’ èzèr ben Hyrcanos (aangevuld met uitspraken van Hillel en Sjammai),
Rabbi Jehosjoea ben Chananja, Rabbi José ha-Kohén, Rabbi Sjim’ on ben Nethan’
él en Rabbi El’ azar ben Arach.]
Drie uitspraken van Rabbi Eli'èzèr ben Hyrcanos
|
|
|
* Ieder van de eerder genoemde
excellente leerlingen van Rabban Jochanan ben Zakkai deed drie belangrijke
uitspraken (met uitzondering van El'azar ben Arach die hier als enige niet
meer vermeld wordt).
|
Vervolg tekst Avot de-Rabbi Nathan 30a-30b
'En zij spraken (ieder)* drie dingen.'
Rabbi Eli'èzèr zegt: 'Laat de eer van je naaste bij jou even geliefd
zijn als je eigen eer. Wees niet makkelijk kwaad te maken. Doe één dag voor
je dood omkeer.'**
'Laat de eer van je naaste even geliefd bij jou zijn als je eigen
eer.' Hoe is dat? Dit leert dat zoals een mens zijn eigen eer
beschouwt, hij zo ook de eer van zijn naaste moet beschouwen; en zoals
een mens niet wil dat een kwade roep zich verbreidt die zijn eigen eer
aantast, zo moet een mens ook wensen dat zich geen kwade roep verbreidt die
de eer van zijn naaste aantast. Een andere (aanvullende) uitleg van 'laat de eer van je
naaste bij jou even geliefd zijn als je eigen eer.' Hoe is dat? Al zou iemand
een miljoen bezitten en men zou hem al zijn geld afnemen,
dan moet hij zichzelf nog niet voor (een zaak van) een peroeta
(stuiver) compromitteren.
|
** In Pirké Avot 2,10 is
hier nog toegevoegd: 'En warm jezelf bij het vuur van de Wijzen; maar pas op
voor hun gloeiende kolen opdat je je daaraan niet brandt, want hun beet is
die van een jakhals en hun steek is die van een schorpioen, en hun sissen dat
van een slang, en al hun woorden zijn vurige kolen.'
|
|
[2] Zie o.a. commentaar van Menachem Me'iri (Bet ha- Bechira) on
Pirké Avot 2,10 (o.a. verwijzend naar Don Jizchak Abravanel); vgl. ook ARN,
noesach 'b', ed. S. Schechter p.
59.
[4] Vgl. ook de uitleg in ARN. Soncino ed., J. Goldin (A.W)., p.
192, n. 5
|
Uitleg:
Van ieder van de eerder genoemde
excellente leerlingen van Rabban Jochanan ben Zakkai: (Rabbi Eli'èzèr ben
Hyrcanos, Rabbi Jehosjoea, Rabbi José, Rabbi Sjim'on) worden nu drie voor hen
typerende uitspraken vermeld. Het is opvallend, dat Rabbi El'azar ben Arach
in deze opsomming ontbreekt! Had deze leerling zoveel kennis verloren door
zijn verblijf in Emmaus, dat zijn rol als vooraanstaande leraar was
uitgespeeld?
De eerste woorden van Rabbi Eli'èzèr ben Hyrcanos herinneren ons aan
de 'gouden regel' van Hillel de Oude, waarbinnen de hele Tora kan worden
samengevat: het gebod van naastenliefde.[1] De uitspraak van Rabbi Eli'èzèr is (zoals die van Hillel) gestoeld op
een speciale lezing van het liefdegebod in Lev. 19:18. Daar staat letterlijk
geschreven: 'Heb voor je naaste lief als
(voor) jezelf'. Het woord 'jezelf' geldt niet als predicaat van de
activiteit van het liefhebben, maar als kenmerk van de naaste. Want deze is
zoals jijzelf bent: een sterfelijk wezen dat net als jij naar het beeld van
God is geschapen. Het vers eindigt daarom zo: 'Je zult (voor) je
naaste liefhebben als (voor) je zelf [die is zoals jijzelf
bent], Ik ben de Eeuwige jouw God [Ik, de Eeuwige jouw God, heb
zowel jou als je naaste naar Mijn beeld geschapen].'
Alles wat iemand aan positieve zaken wenst voor zichzelf, moet hij ook voor
zijn naaste wensen. Omgekeerd geldt de maxime: 'Waarvan je niet wilt dat het
jou geschiedt, wens dat ook voor de ander niet.' Deze gulden regel roept op
tot empathie vanwege de gelijkheid van ieder schepsel voor het aangezicht van
God.
In het commentaar Bené Avraham op ARN (ed. Wilna) vinden we nog een andere,
verrassende verklaring. We zijn als mens van nature geneigd de goedheid van
onze eigen daden tegenover anderen van meer waarde te achten dan de goedheid
van anderen tegenover onszelf. Laat daarom de eer die anderen je doen
toekomen even zwaar wegen als de eer die je zelf aan anderen bewijst. Ook al
doet een ander jou maar een beetje eer en respect toekomen, waardeer dat dan
toch als de grootste eer. Dat is een typisch chassidische houding van
asymmetrie! Daarom moet men aan de aantasting van de eer van anderen ook
minstens even zwaar tillen als aan schending van de eigen eer.
Er bestaan overigens tekstversies, die de uitspraak van Rabbi
Eli'èzèr anders formuleren: 'Laat de eer van je (naaste en) leerling(en)
even geliefd voor je zijn als je eigen eer'. Volgens deze alternatieve lezing
geeft Rabbi Eli'èzèr hier een instructie aan leraren, opdat zij uiterst
respectvol met hun leerlingen zullen omgaan.[2] Deze versie sluit wonderwel aan bij het directe vervolg: 'en laat je
niet snel kwaad maken.' Een leraar dient zich geduldig en verdraagzaam te gedragen
tegenover zijn leerlingen, juist uit respect voor hen. De primaire wens van
een leraar moet zijn om van zijn leerlingen gavere mensen te maken, zoals hij
ook zichzelf tot een gaver mens wil ontwikkelen.[3] Daarom moet een leraar zijn leerlingen niet tot een
duplicaat van zichzelf willen kneden, maar hij moet in vol respect de
bijzondere en unieke mogelijkheden van de leerlingen zelf tot ontwikkeling
brengen.
Ook de uitgebreidere toevoegingen aan deze uitspraak in Pirké Avot (2,10)
plaatsen hem binnen de context van de verhouding tussen leerling en
leermeester: 'En warm jezelf bij het vuur van de Wijzen; maar pas op voor hun
gloeiende kolen opdat je je daaraan niet brandt, want hun beet is die van een
jakhals en hun steek is die van een schorpioen, en hun sissen als dat van een
slang, en al hun woorden zijn vurige kolen.'
We komen terug op ons uitgangspunt: Spreuken der Vaderen als basisrichtlijn
voor aankomende rechters, Tora-geleerden en spirituele leiders van de
gemeenschap. Integriteit en dienstvaardigheid staan voorop, want
machtsmisbruik ligt altijd op de loer. De relatie tussen leermeester en
leerling is in principe ongelijkwaardig. Een leerling is daarom kwetsbaar.
Zodoende is het de leraar geboden om geduldig te zijn en de leerling met evenveel
respect te behandelen als het respect dat hij van de leerling tegenover
zichzelf verwacht. Alleen zo blijft hun verhouding in balans en wordt
misbruik van overwicht voorkomen!
Ten koste van alles
'Al zou iemand een miljoen bezitten en men zou hem al zijn geld afnemen, dan
moet hij zichzelf nog niet voor (een zaak van) een peroeta (stuiver)
compromitteren.'
Dit slot van Eli'èzèrs uitspraak is op het eerste gezicht
niet duidelijk. Commentatoren (zoals Eliahoe ben Avraham van Delyatin)[3] betrekken de woorden op een situatie waarin de
overheid of kwaadwillig persoon iemand onder bedreiging van confiscatie van
al zijn goederen wil dwingen tot het afleggen van een valse getuigenis tegen
zijn naaste. Zelfs dan en zelfs indien de schade van een valse getuigenis
voor je naaste niet meer dan een 'cent' zou bedragen, moet de eer van je
naaste je liever zijn dan je gehele vermogen. Nooit mogen we toegeven en een
valse getuigenis afleggen en zo een medemens ten onrechte beschamen in het
openbaar. We zouden immers ook ten koste van alles ons inzetten om eigen
eer en goede naam te verdedigen.[4]
|
[1] Zie Babylonische Talmoed, Sjabbat 31a.
[3] Vgl. commentaar Menachem Me'iri, Misjna Avot ibid.
|
|
[5] Zie ARN ed. S. Schechter, p. 60 noot
8.
|
Vervolgtekst Avot de-Rabbi Nathan 30b:
Hoe was de lankmoedigheid van Hillel de Oude? Men verteld hoe het
twee mannen overkwam dat zij met elkaar een weddenschap afsloten voor de som
van vierhonderd zoez. Zij spraken: 'Ieder
die Hillel kwaad zal kunnen maken, ontvangt vierhonderd zoez.'
Een van hen ging op weg. Die dag was het de vooravond van Sjabbat, tegen het
invallen van het donker en Hillel was bezig zijn hoofd (en haar) te wassen.
Hij kwam en klopte bij hem op de deur. Hij riep: 'Waar is Hillel, waar is
Hillel?' Hillel sloeg een mantel om en kwam naar buiten, naar hem toe. Hij
sprak tot hem: 'Mijn zoon, wat heb je nodig?' Hij antwoordde: 'Ik wil nodig
deze vraag stellen.'* Daarop sprak hij: 'Spreek!' Hij vroeg hem: 'Waarom zijn
de ogen van de Tadmoriem (de inwoners van Palmyra) spleetvormig?'** Hij
antwoordde hem: 'Omdat zij in een woestijn vol zand wonen; en wanneer er
winden waaien, blazen ze het zand in hun ogen. Daarom zijn hun ogen
spleetvormig.'
Hij ging heen, wachtte een uur, kwam terug en klopte (weer) bij hem
op de deur. Hij riep: 'Waar is Hillel, waar is Hillel?' Hillel sloeg een
mantel om en kwam naar buiten. Hij sprak tot hem: 'Mijn zoon, wat heb je
nodig?' Hij antwoordde hem: 'Ik wil nodig een vraag stellen.'* Daarop sprak
hij: 'Spreek!' Hij vroeg hem: 'Waarom zijn de voeten van Afrikanen zo plat?'
Hij antwoordde: 'Dat is omdat zij leven in drassige gebieden; dag in dag uit
lopen zij in het water, daarom zijn hun voeten plat.' Hij ging (opnieuw)
heen, wachtte een uur, kwam terug en klopte op de deur. Hij sprak: 'Waar is
Hillel, waar is Hillel?' Hillel sloeg een mantel om en kwam naar buiten.
Daarop sprak hij: 'Wat wil je vragen?' Hij antwoordde: 'Ik wil nodig een
vraag* stellen.' Daarop sprak hij: 'Spreek!' Met een mantel omgeslagen ging
Hillel voor hem zitten en vroeg hem: 'Wat is het (precies) wat je nodig wilt
weten?' Hij antwoordde hem: 'Dit is de wijze waarop presidenten (van het
Sanhedrin) antwoorden? Moge er (dan) niet velen zoals jij zijn in Israël.'
Moge de hemel het verhoeden', sprak Hillel: 'houd je in acht! Wat wil je?'
Hij sprak tot hem: 'Waarom zijn de hoofden van Babyloniërs
lang(werpig)?' Hij antwoordde hem: 'Mijn zoon, je hebt een gewichtige vraag
gesteld. Het is omdat daar geen bekwame vroedvrouwen zijn; zodra kinderen
geboren zijn verzorgt men hen in de schoot (andere versie: op de armen)[5] van slaven en slavinnen. Daarom zijn hun hoofden
langwerpig; maar hier waar wel kundige vroedvrouwen zijn, verzorgen zij het
kind zodra het geboren is in een wieg en masseren zij zijn hoofd. Daarom zijn
hun hoofden volkomen rond.' De man sprak tot hem: 'Je hebt mij vierhonderd zoez doen verliezen!' Hillel antwoordde: 'Het is passender dat men door
toedoen van Hillel vierhonderd zoez verliest
dan dat Hillel geërgerd zou raken.'
|
* Letterlijk: naar deze (een) halacha vragen.
** Teroetot, letterlijk: recht, rechtlijnig. ARN, noesach 'b', ed. S.
Schechter formuleert tzarot: smal, samengeknepen.
|
|
** ARN noeach 'b' kent een andere volgorde van de vragen en voegt aan het
begin nog een extra vraag toe. 1) Vraag over de staarten van ezels en ossen, 2)
over de lange hoofden van Babyloniërs, 3) over de voeten van Afrikanen, 4)
over de ogen van de inwoners van Palmyra.
Ook de volgorde van de vragen is in Babylonische Talmoed Sjabbat is
anders. De vragen volgen hier het lichaam vanaf het hoofd naar de voeten: 1)
hoofden van de Babyloniërs, 2) ogen van de inwoners van Palmyra, 3) voeten
van de Afrikanen.
[7] Zie in dit verband J.
Preuss, Biblisch-Talmudische Medizin, Beiträge zur Geschichte der Heilkunde
und der Kultur, herdr. Wiesbaden 1992, 468.
* Om insecten en parasieten mee weg te
slaan.
|
Uitleg:
De bovenmenselijke
lankmoedigheid van Hillel
Uit het begin van de weergave van dit verhaal over Hillel in ARN noesach 'b'
blijkt dat het gebeurde een illustratie vormt bij de waarschuwing van Rabbi
Eli'èzèr ben Hyrcanos: 'Wees niet makkelijk kwaad te maken.'
Het verhaal over de spreekwoordelijke lankmoedigheid en bescheidenheid
van Hillel is vernuftig opgebouwd. Met name door de letterlijke herhalingen,
is het bijna bovenmenselijke geduld van Hillel extra onderstreept. Juist op
de vooravond van de Sjabbat, wanneer Hillel zich wil klaarmaken voor de
naderende feestdag, komt de man hem hinderen in zijn voorbereidingen. Hij
bonkt iedere keer opnieuw op de deur om de rust van Hillel ruw te verstoren.
Telkens opnieuw roept hij tweemaal: 'is Hillel hier?' De man noemt
Hillel bovendien gewoon bij zijn naam. Dit gold als respectloos gedrag, zeker
aangezien Hillel niemand minder was dan de president van het hoogste
rechtscollege in Israël! De man had de aanwezige huisgenoten ook eerst naar
hun huisheer of meester kunnen vragen. Door de herhaling en het respectloze
aanroepen wil de man opzettelijk de indruk wekken dat hij Hillel voor een
uiterst dringende aangelegenheid komt opzoeken. Het gebruik van het woord
'halacha' is daarbij opvallend. De kwelgeest suggereert dat hij een prangende
halachische vraag heeft, mogelijk in verband met de naderende Sjabbat. Hillel
reageert dan ook letterlijk: 'Wat heb je nodig?' In werkelijkheid is er
totaal geen sprake van enige nood of haast. Ondanks de ergerlijk lange
tussenpozen waarmee de man terugkomt met zijn 'dubieuze (zie beneden) én triviale
vragen, kan hij bij Hillel geen spoor van ergernis opwekken. Hij stoort
Hillel nota bene steeds bij een intieme bezigheid, maar Hillel maakt telkens
opnieuw tijd voor hem vrij. Het verhaal verkrijgt nog meer dynamiek,
omdat het geduld van Hillel juist lijkt toe te nemen naarmate de vragen
ergerlijker worden. Bij de derde ontmoeting gaat Hillel er zelfs bij zitten
om in alle rust ook de derde vraag aan te horen en nog uitvoeriger dan de
eerdere vragen te beantwoorden. Buitendien geeft Hillel (zo in noesach 'a')
speciaal dit keer aan, dat hij deze en juist voor hem persoonlijk beledigende
vraag (hij is een Babyloniër!) van groot belang acht.
In ARN noesach 'b' wordt verteld dat Hillel door de man telkens uit zijn
slaap is gewekt. Telkens wanneer Hillel - uit de slaap weggerukt - vraagt wat
de man komt doen, veinst deze keer op keer dat hij de inhoud van de vraag is
vergeten. Dat doet hij ongetwijfeld om de ergernis te vergroten. Hillel
reageert daarentegen kalm, gebiedt de man zich in acht te nemen, goed na te
denken en zijn vragen alsnog te stellen.
De eerste twee vragen** (in onze tekst ARN noesach a) van de
ongenode kwelgeest van Hillel gaan over de inwoners van Palmyra en over
Afrikanen. Palmyra (Tadmor) was een Oase in de woestijn van Syrië, waar regelmatig
zandstormen heersten. De ogen bij de inwoners van Palmyra zijn volgens Hillel
geloken en tot spleetjes versmald doordat zij deze voortdurend moeten
toeknijpen ter bescherming tegen het opwaaiende zand. Volgens ARN noesach 'b'
legt Hillel omstandig uit dat de ogen van de inwoners van Palmyra door de
zandstormen niet alleen smaller zijn dan bij andere mensen, maar (door
irritatie) ook waterig en vertroebeld met (traan)vocht.
Afrikanen lopen - zo betoogt Hillel - in drassige gebieden
rond, waardoor ze blootsvoets gaan zonder schoeisel. Hierdoor worden hun
voeten plat en breed. Volgens de versie in ARN noesach 'b' staan de tenen van
de Afrikanen daarom ver uiteen.
De derde vraag betreft merkwaardig lange hoofden van Babyloniërs. Maar nog
voor de man zijn vraag kan stellen, gaat Hillel eerst rustig zitten opdat hij
dit maal uitgebreid met hem kan converseren:
'Omhuld (met een mantel) ging hij voor hem zitten en vroeg hem:
"Wat is het (precies) wat je nodig wilt weten?" Hij antwoordde hem:
"Dit is de wijze waarop presidenten (van het Sanhedrin) antwoorden!?
Moge er niet velen zoals jij zijn in Israël." "Moge de hemel het
verhoeden", sprak Hillel, "houd je een beetje in!"'
Op het moment dat Hillel rustig gaat zitten om zijn derde en laatste vraag te
beantwoorden, voorvoelt de sarrende vragensteller zijn definitieve nederlaag.
Hij voelt de grootsheid achter de bescheidenheid van Hillel. Hij is zowel
verbouwereerd als geërgerd, omdat Hillel anders reageert dan hij gedacht had.
Van een hoogwaardigheidsbekleder als Hillel mag men immers bij zoveel
plagerij en belediging normaal gesproken een afwijzende en beledigde reactie
verwachten. Daarom riep de man half verbaasd en half verbolgen uit: 'Is dit
nou de wijze waarop presidenten (van het Sanhedrin) antwoorden!? Moge er niet
velen zoals jij zijn in Israël!' Het is alsof hij wil zeggen: 'Reageren in
Israël hoogwaardigheidsbekleders op die manier, en dat terwijl ze nota
bene zoals jij president (nasie) van het grote gerechtshof zijn!? Is
het normaal dat zij onder alle omstandigheden kalm blijven, ook al bonkt men
bij hen herhaaldelijk op de deur en roept men hen respectloos bij hun naam,
ook al stoort men hen herhaaldelijk, en dat nog wel op de vooravond van de
Sjabbat, ook al blijken alle aan hen als dringend voorgestelde kwesties
slechts algemene vragen te betreffen en in werkelijkheid van slechts futiel
belang te zijn? Hoe kan zo iemand als jij dan kalm blijven en er bovendien
nog eens rustig bij gaan zitten om zich voor weer een nieuwe futiliteit lastig
te laten vallen?! En geeft het wel pas dat een president van de rechtbank
doodgemoedereerd zulke ironische antwoorden geeft? Hillel reageert op deze
gefrustreerde verzuchting met: 'Moge de hemel het verhoeden dat er niet velen
zoals ik in Israël zijn. Het is juist een zegen voor ons volk indien er in
Israël meer personen zijn zoals ik ben, personen die nooit in woede
ontsteken!'
De laatste vraag (zo in ARN noesach 'a') naar de langwerpige hoofden van
Babyloniërs is als het ware de klap op de vuurpijl. De vraag is beledigend,
omdat Hillel zelf een Babyloniër is. De derde vraag verleent tot besluit
extra dynamiek aan de besmuikte humor van het verhaal. Hillel geeft - ondanks
alle pogingen hem kwaad te maken - juist op de laatste en meest ergerlijke
vraag uitgebreid antwoord, terwijl hij in alle rust tegenover zijn kwelgeest
heeft plaatsgenomen om hem aan te horen. Hillel verklaart dat de Babyloniërs
niet over professionele vroedvrouwen beschikken die - zoals in Israël -
direct na de geboorte het kind in een wieg leggen, en door massage en
windsels de schedel van het pasgeboren kind in vorm brengen. In Babylonië
wordt een pas geboren zuigeling doorgaans meteen toevertrouwd aan de zorg van
gewone slaven en slavinnen, zonder die professionele kennis. Zij beschikken
niet over de vaardigheden om een boreling te 'strekken' (ledematen recht te
buigen) en om eventuele vervormingen van de schedel met windsels en massage
te herstellen.[7]
Daarom zijn de hoofden van de Babyloniërs langwerpig en niet rond. In
de weergave van het verhaal in de Babylonische Talmoed is overigens juist een
kogelrond hoofd als afwijkend kenmerk van Babyloniërs genoemd. Een kogelronde
schedel gold eveneens als blijk van lelijkheid.[8]
Er valt overigens tussen de regels door nog meer in dit verhaal te
beluisteren. De aan Hillel gestelde vragen bezitten onmiskenbaar een
mensonvriendelijke ondertoon. Ze ademen de sfeer van generaliserende
vooroordelen ten opzichte van mensen uit andere culturen. Hillel
neutraliseert de in de vragen verscholen boosaardigheid van de vragensteller
op kiene wijze. Dat doet hij door op de irrationele inhoud van de vragen
juist in vriendelijke kalmte met redelijk klinkende antwoorden te reageren.
De in de vragen verscholen negativiteit weet Hillel in zijn antwoorden op die
manier behendig te ontkrachten!
In zijn antwoorden lijkt Hillel rationele verklaringen te geven, maar ze
bevatten tegelijk een humor die de irrationele ondertoon van de vragen aan de
kaak stelt. Soms is een dwaas antwoord de beste manier om iemand met dwaze,
uitdagende vragen kundig de mond te snoeren. De ontwapenende humor in de
antwoorden van Hillel komt nog het sterkst naar voren in het alternatieve
begin van het verhaal volgens ARN noesach b':
»'En wees niet makkelijk kwaad te maken'. Het gebeurde dat iemand kwam
(met de bedoeling) om Hillel de Oude kwaad te maken. Hij wachtte tot hij was
gaan slapen. Toen begon hij op de deur te kloppen en vroeg: 'Is Hillel hier
soms'. Hij vroeg: 'Wat wil je?' De man sprak: 'Ik wil een vraag stellen.'
Hillel stond op en deed open. Hij hulde zich in een mantel en ging zitten:
'Wat is je vraag?' Hij antwoordde: 'Ik ben het vergeten.' Hillel sprak tot
hem: 'Neem jezelf in acht [denk goed na]!' Hij sprak: 'Waarom is de staart
van een koe lang en die van een ezel kort?' Hillel antwoordde hem: 'Je hebt
een belangrijke vraag gesteld.' En hij vervolgde: 'Dat is omdat een ezel een
zadel op zijn lijf draagt en de staart daardoor niet verder reikt [behoeft te
reiken] dan tot de helft van zijn heup [de helft van zijn bil]. Het lijf van
de koe blijft onbedekt en zijn staart is lang, zodat hij deze voor het gehele
lichaam kan benutten.'* De man stond op en ging zijns weegs.«
Een Wijze als Hillel beseft dat hij het venijn van
een tegenstander of boosaardig persoon alleen kan neutraliseren, wanneer men
welwillend blijft, niet in woede ontsteekt en het hetgeen de ander te berde
brengt niet bot negeert of ontkent. Als wijze kende Hillel de helende en
ontladende werking van de kwinkslag. Het verhaal kunnen we in dit opzicht ook
beschouwen als een goede les in conflictbeheersing.
|
[8] Zie in dit verband Babylonische Talmoed
Nedariem 66b, zowel een rond hoofd als brede voeten golden als blijk van
lelijkheid. De lezing die aan de Babyloniërs langwerpige hoofden toeschrijft,
is overigens het meest overtuigend.
|
|
|
Eerder hebben we al uitgebreid opgemerkt dat de lankmoedige
bescheidenheid van Hillel hem - evenals dit het geval was bij Mosjè -
geschikt maakte om Gods heilige geest te ontvangen. Een van de belangrijkste
eigenschappen van een leider met natuurlijke autoriteit is bescheidenheid en
verdraagzaamheid, omdat een echte leider dienaar wil zijn en blijven van de
gemeenschap. Wie handelt voor eigen eer en faam is volgens de Wijzen daarom
geen geschikte leermeester of bestuurder.
|
|
|
|
© 2012, dr. Marcus van Loopik, Hilversum
|
|
|
|
Naar vorige pagina (Avot de-Rabbi Nathan p. 29):
|
|
|
|
Naar
volgende pagina (Avot de-Rabbi Nathan p. 31):
|
|
|
|
Naar
het begin van de cursus (Avot
de-Rabbi Nathan p. 1):
|
|
|
|
Gaarne reacties en
feedback: m.loopik50@upcmail.nl
|
|